Θέλω να ρωτήσω...

Οι παρέες είναι αναμφισβήτητα ένα πολύ σημαντικό κεφάλαιο στη ζωή του εφήβου. Στο περιβάλλον της παρέας ο έφηβος αναμετριέται καθημερινά και αντλεί την αξία του σαν άτομο μέσα στην κοινωνία. Πολύ συχνά μέσα στην παρέα θα βρεθεί στη θέση να σταθμίζει τις προσωπικές του προτιμήσεις και τις προτιμήσεις της παρέας και θα βιώνει διλήμματα. Έτσι, μερικές φορές μπορεί ακόμη και να βρεθεί «μπλεγμένος» σε πράξεις που προσωπικά δεν εγκρίνει αλλά που τις διέπραξε από το φόβο μήπως η ομάδα τον απορρίψει. Μια τέτοια πράξη είναι και η χρήση διαφόρων ουσιών, συχνότερα του καπνού, αλκοόλ κ.α. Αν η οικογένεια και το σχολείο έχουν επιτρέψει στον έφηβο να έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό του, να αποδέχεται τη διαφορετικότητά του, τότε είναι πιο πιθανό να γίνει μέλος μιας ομάδας, διατηρώντας παράλληλα και την ανεξαρτησία της γνώμης του και την εμπιστοσύνη ότι μπορεί να αντέξει μια πιθανή ρήξη με τους άλλους, χωρίς να απειλείται συθέμελα το οικοδόμημα της ύπαρξής του.

Η διάσταση απόψεων ακόμη και η σύγκρουση είναι συστατικά στοιχεία της κοντινής σχέσης και ιδιαίτερα όταν οι άνθρωποι συμβιώνουν μοιράζονται κοινό χώρο, χρόνο, κομμάτια της ζωής τους. Μία οικογένεια αντιμετωπίζει τέτοιες καταστάσεις καθημερινά και τις διαχειρίζεται ανάλογα με τις συνήθειές της. Σ΄ αυτήν την κοινή πορεία εμφανίζονται και σοβαρότερα προβλήματα, που απαιτούν λύση. Σε κάποιες περιπτώσεις, όταν τα προβλήματα αυτά φαντάζουν ανυπέρβλητα, η λύση μπορεί να είναι για κάποιους, η τελειωτική ρήξη όπως για παράδειγμα το διαζύγιο μεταξύ δύο συζύγων. Η αλήθεια είναι ότι το διαζύγιο φέρνει μεγάλες αλλαγές στις ζωές όλων των μελών, αλλαγές συναισθηματικές και πρακτικές. Τοποθετεί την οικογένεια σε μια φάση μετάβασης από μία σταθερότητα προς μία άλλη που όμως ακόμη δεν έχει έρθει. Αυτά γεννούν δυσκολίες και έντονα συναισθήματα στα μέλη που καλούνται να τα διαχειριστούν. Και εδώ είναι το κλειδί. Στη δύσκολη θέση όπου βρίσκεται η οικογένεια το κρίσιμο σημείο είναι η διαχείριση αυτής της δυσκολίας, παρά η ίδια η δυσκολία. Στη ζωή μας άλλωστε έχουμε έρθει και θα ερχόμαστε συνεχώς αντιμέτωποι με δυσκολίες και προκλήσεις. Το σημαντικότερο είναι να κατακτήσουμε την τέχνη να «χωράμε» τις δυσκολίες στο κάδρο της ζωής μας και να προχωράμε μαζί μ’ αυτές. Μιλάμε για τις έννοιες της αποδοχής και της εξέλιξης. Η αποδοχή και η εξέλιξη έρχονται μέσα από την υιοθέτηση της στάσης «ανοίγω τα ζητήματα», δίνω αντί να κρατώ για μένα τις πληροφορίες, μοιράζομαι σκέψεις και συναισθήματα, είμαι ανοικτός να ακούσω τις διαφορετικές σκέψεις και συναισθήματα, εμπιστεύομαι, παίρνω το χρόνο μου και αφήνω και τον άλλο να πάρει το χρόνο που χρειάζεται, για να κατανοήσει, να νιώσει, να χωρέσει τις αλλαγές, σέβομαι, πατώ γερά και αποφασίζω. Αυτή η διαδικασία της επεξεργασίας είναι για πολλούς ανθρώπους δύσκολη γιατί έχουν πάρει το μήνυμα ότι είναι καλύτερο να «καλύψω το πρόβλημα» γιατί νομίζω ότι οι άλλοι δε θα το αντέξουν, ή να «αποφύγω το πρόβλημα» γιατί νομίζω ότι εγώ δεν το αντέχω ή νομίζω ότι θα περάσει από μόνο του κ.α. Μόνο που γνωρίζουμε ότι αυτά δεν ισχύουν και το χειρότερο διδάσκουμε και τις επόμενες γενιές τρόπους απόδρασης που μπορεί να αποδειχτούν επικίνδυνοι. Η χρήση ουσιών είναι ένας τρόπος απόδρασης και πρόσκαιρης ανακούφισης από τα προβλήματα. Καλό είναι λοιπόν να μη συγχέουμε τα πραγματικά αίτια (έλλειψη διαλόγου, αμοιβαίας αποδοχής, διάθεση για προσπάθεια) με τις αφορμές (διαζύγιο) που οδηγούν σε προβλήματα όπως η χρήση ουσιών.

Τα ναρκωτικά, ο έρωτας, ο θάνατος, το σεξ, είναι για πολλούς γονείς τα «καυτά» θέματα, αυτά για τα οποία ευχόμαστε να μην ερωτηθούμε ποτέ από τα παιδιά μας, αυτά που μας μπλοκάρουν και θέλουμε να αποφύγουμε. Και είναι τα πολλά και έντονα συναισθήματα τα δικά μας, των ενηλίκων, γύρω από αυτά τα θέματα που μας μπλοκάρουν. Είναι οι προκαταλήψεις που πολλές φορές τα συνοδεύουν, οι λειψές πληροφορίες ή ακόμη και η αμήχανη στάση των δικών μας γονιών όταν σαν παιδιά τους ακούγαμε ή τους συναισθανόμασταν να «μιλούν» για αυτά τα θέματα. Από την άλλη η λογική μας λέει ότι αυτά τα ζητήματα μας αφορούσαν πάντα σαν είδος και θα μας αφορούν και στο μέλλον, καθώς επίσης ότι τα παιδιά είναι καλό να έχουν έγκυρη πληροφόρηση από κάποιον που τα αγαπά και φροντίζει για την ομαλή ανάπτυξή τους, όπως ο γονιός τους. Έχουμε λοιπόν σαν γονείς να ισορροπήσουμε ανάμεσα στη λογική και στις προσωπικές ευχές ή επιθυμίες μας όσον αφορά και σ’ αυτά τα ζητήματα.

Ένα άλλο σημείο που αξίζει να σταθούμε έτσι όπως τίθεται το ερώτημα «..να ενημερώσω το παιδί μου..» είναι η θέση στην οποία τοποθετεί το παιδί, το γονιό και τη μεταξύ τους επικοινωνία. Ο γονιός τοποθετείται σε ένα έδρανο διδασκαλίας απέναντι σ’ έναν ανίδεο μαθητή και η επικοινωνία στήνεται για χάριν της ενημέρωσης. Στην καθημερινότητά μας όμως η επικοινωνία και η ροή της σχέσης είναι συνεχείς και αμφίδρομες. Τα παιδιά διευκολύνουν μία συζήτηση τοποθετώντας αυθόρμητα τις απορίες τους από πολύ μικρά γι αυτά τα θέματα. Γιατί παντρεύονται οι άνθρωποι; Πώς γίνονται τα παιδιά; Γιατί αυτός ο κύριος κοιμάται στο δρόμο; Πού πήγε ο παππούς της φίλης μου που πέθανε; Τι είναι το σεξ; Στο βαθμό λοιπόν που επιλέγουμε να είμαστε μέσα στην πραγματικότητα και ειδικότερα την πραγματικότητα του παιδιού μας θα λέγαμε ότι χρειάζεται : Αρχικά να παραμείνουμε σ’ αυτή τη συζήτηση. Να ενθαρρύνουμε τον εαυτό μας να αντέξει τη μικρή αμηχανία ή/και το φόβο, αναγνωρίζοντας ως αποκλειστικά δικά μας αυτά τα συναισθήματα και διαχωρίζοντάς τα από των παιδιών μας. Αυτά απλά απορούν. Το πρώτο βήμα είναι να μη «δραπετεύσουμε» από την κουβέντα.

Το δεύτερο βήμα είναι να ενθαρρύνουμε το παιδί να πει περισσότερα. Τι πιστεύει; Πως νιώθει; Τι σκέφτεται; Πως και τον απασχολεί αυτό το θέμα; Αφού ακούσουμε ό,τι έχει να μας πει είναι η κατάλληλη στιγμή να πούμε αυτά που εμείς γνωρίζουμε στα σίγουρα, να δώσουμε δηλαδή έγκυρη πληροφόρηση. Φυσικά ως οι κύριοι παιδαγωγοί του δικού μας παιδιού θα πούμε και την τυχόν θέση που παίρνουμε απέναντι σ’ αυτά τα ζητήματα ή την προσωπική μας εμπειρία. Ωστόσο καλό είναι να καταστήσουμε καθαρή τη διάκριση ανάμεσα στην αντικειμενική πληροφορία και στη δική μας άποψη για το θέμα. Συμπερασματικά λοιπόν θα λέγαμε ότι η καλύτερη ηλικία να μιλήσουμε για τα Ναρκωτικά είναι όταν το παιδί αυθόρμητα μας ρωτήσει και συγχρόνως νιώσουμε οι ίδιοι εξοικειωμένοι με το θέμα.

Τα χαρακτηριστικά που ΙΣΩΣ υποδηλώνουν χρήση ουσιών και καλό είναι να μας κινητοποιήσουν περισσότερο είναι :

• Ξαφνικές και ανεξήγητες αλλαγές της διάθεσης, από χαρά και ευδιαθεσία σε μελαγχολία και κακοκεφιά.

• Εχθρική και επιθετική συμπεριφορά που δε χαρακτήριζαν πριν το παιδί μας.

• Απομάκρυνση, απομόνωση και αισθήματα θλίψης και απογοήτευσης.

• Μείωση της προσωπικής περιποίησης και αλλαγές στην εμφάνιση.

• Αλλαγές στις συνήθειες διατροφής και ύπνου (π.χ. υπνηλία ή αϋπνία, απώλεια όρεξης).

• Ξαφνική απώλεια ενδιαφέροντος για το σχολείο και άλλες δραστηριότητες με πτώση στις αποδόσεις και συχνές απουσίες.

• Απομάκρυνση από παλιούς φίλους, νέοι «φίλοι» και μυστικοπάθεια.

• Ψέματα και ανεξήγητες απώλειες χρημάτων ή αντικειμένων από το σπίτι.

• Ασυνήθιστες μυρωδιές, λεκέδες ή σημάδια στο σώμα, στα ρούχα ή στο δωμάτιο.

• Κατοχή ασυνήθιστων αντικειμένων π.χ. κομμάτια αλουμινόχαρτο, καλαμάκια, πλαστικά σακουλάκια, χαρτάκια για τσιγάρα, χάπια, σκόνη, βελόνες.

• Άλλες σωματικές αλλαγές όπως μπέρδεμα της γλώσσας, άτσαλες κινήσεις, ερεθισμός γύρω από τη μύτη και το στόμα, κόκκινα και «γυάλινα» μάτια, συνεχόμενος βήχας.

Τα στοιχεία αυτά αποτελούν ενδείξεις που θα μας κινητοποιήσουν. Καλό είναι ωστόσο να μη βιαστούμε να βγάλουμε γρήγορα συμπεράσματα γιατί αρκετές από τις συμπεριφορές αυτές μπορεί να οφείλονται σε άλλους λόγους.

Η διάθεση να βοηθήσουμε έναν άλλο άνθρωπο που δείχνει να χρειάζεται βοήθεια είναι κάτι πολύ όμορφο και σπάνιο στην εποχή μας. Η προσφορά, ο αλτρουισμός, η απομάκρυνση δηλαδή για λίγο από την ικανοποίηση των προσωπικών μας αναγκών για την ικανοποίηση αναγκών κάποιου άλλου είναι μια ανώτερη λειτουργία του είδους μας που σε δεύτερο χρόνο μας προσφέρει πίσω σε αξία και αυτοεκτίμηση.

Η έννοια της φιλίας τώρα είναι δεμένη με την έννοια της αμοιβαίας βοήθειας και της προσφοράς γι αυτό ίσως η φιλία είναι τόσο πολύτιμη στη ζωή μας. Αν ο φίλος σου δείχνει αλλαγμένος θα πρέπει να έχεις υπόψη σου ότι μία αλλαγή στη διάθεση ή σε κάποιες συνήθειες δε σημαίνουν απαραίτητα ότι υπάρχει πρόβλημα, ιδιαίτερα στην ηλικία της εφηβείας που, από πρώτο χέρι θα γνωρίζεις, έχει σκαμπανεβάσματα και πειραματισμούς. Συγκεκριμένα για τη χρήση ουσιών χρειάζεται να συνυπάρχουν πολλά σημάδια στην εικόνα και τη συμπεριφορά του ατόμου για να πούμε ότι ίσως κάνει χρήση, οπότε χρειάζεται να παρατηρήσεις και να σιγουρευτείς. Το καλύτερο θα ήταν μια κουβέντα με τον ίδιο το φίλο σου για τις σκέψεις που κάνεις, τα συναισθήματα που έχεις γύρω από αυτό και τα ερωτηματικά σου. Βασίσου στην παρατήρηση, στις συγκεκριμένες συμπεριφορές που είδες και σε ανησύχησαν. Μπορείς να πεις «Έχεις σταματήσει το ποδόσφαιρο που αγαπούσες τόσο» ή «Με αποφεύγεις και προτιμάς ξαφνικά εκείνη την παρέα από το διπλανό σχολείο που κάνουν συνεχώς κοπάνες», ή «Την προηγούμενη βδομάδα έκανες 3 φορές καβγά» κ.α. Σημαντικό είναι να δηλώσεις καθαρά το ενδιαφέρον σου και τη διάθεση να βοηθήσεις. Πιο σημαντικό είναι αυτό να το δείξεις μέσα από τη στάση σου, δηλαδή χρειάζεται να αφήσεις χώρο να μιλήσει και εσύ να τον ακούσεις με υπομονή και σεβασμό, να σταθείς στις σκέψεις του, να γίνεις περίεργος και να του επιτρέψεις να μιλήσει όσο χρειάζεται. Άλλωστε μπορεί να συμβαίνει στη ζωή του κάτι άλλο που δεν το είχες σκεφτεί.

Στην περίπτωση που ισχύει η υπόθεσή σου και πράγματι κάνει χρήση ουσιών, να έχεις υπόψη σου ότι μαζί με το ενδιαφέρον σου γι αυτόν θα πρέπει να δηλώσεις ξεκάθαρα και ότι απορρίπτεις τη χρήση ουσιών και είσαι αντίθετος με κάθε συμπεριφορά που βάζει σε κίνδυνο την ίδια τη ζωή. Υπάρχει εδώ μια λεπτομέρεια που είναι όμως πολύ σημαντική. Χρειάζεται να διαχωριστεί στην επικοινωνία σας η συμπεριφορά της χρήσης από το πρόσωπο-το φίλο σου- που κάνει τη χρήση. Να είναι δηλαδή σαφές ότι απορρίπτεις τη χρήση και όχι το πρόσωπο. Το επόμενο σημείο είναι να προτείνεις στο φίλο σου να επισκεφτείτε μία υπηρεσία για να συζητήσει το θέμα. Τέτοια υπηρεσία είναι το «Δίκτυο Άλφα» αλλά και άλλες υπηρεσίες της πόλης.

Θα πρέπει να γνωρίζεις ότι η επαφή με τις ουσίες εξελίσσεται σταδιακά σε εξάρτηση που υποδουλώνει τη βούληση του ατόμου και αλλοιώνει το χαρακτήρα του. Έτσι πολύ συχνά τα άτομα που είναι σε προχωρημένο στάδιο εξάρτησης καταφεύγουν σε ψέματα για να ξεφύγουν από τον έλεγχο του περιβάλλοντος τους. Αν λοιπόν αντιληφθείς τέτοια σημάδια ή παρατηρήσεις ότι ο φίλος σου υπόσχεται να αλλάξει συμπεριφορά αλλά δεν το κάνει στην πράξη, να ξέρεις ότι χρειάζεται να σπάσεις το «απόρρητο» της φιλίας και να μιλήσεις σε κάποιον ενήλικα της οικογένειάς του. Μπορεί να είναι μια δύσκολη στιγμή για τη σχέση σας αλλά είναι η καλύτερη υπηρεσία που μπορείς να προσφέρεις σ’ έναν φίλο. Να θυμάσαι ότι η εξάρτηση έχει πολλή δύναμη από μόνη της και δεν μπορείς μόνος να κάνεις περισσότερα πράγματα.