Λόγοι που οδηγούν στην Εξάρτηση
Η δοκιμή, χρήση και εξάρτηση από ουσίες δεν συμβαίνουν ξαφνικά στη ζωή του ατόμου. Οι έρευνες δείχνουν ότι ένα σύνολο παραγόντων που σχετίζονται με το ίδιο το άτομο, το περιβάλλον του καθώς και τα χαρακτηριστικά της ουσίας, αλληλεπιδρούν με διαφορετικό τρόπο για τον καθένα, για να οδηγήσουν σταδιακά στην εξάρτηση. Όσοι περισσότεροι παράγοντες κινδύνου επιδρούν στη ζωή ενός ατόμου, τόσο περισσότερο αυξάνονται οι πιθανότητες εμφάνισης της χρήσης και εξάρτησης. Κάθε άτομο που θα εμπλακεί με τη χρήση ουσιών αποτελεί μία και μοναδική περίπτωση.
Κάποιοι από τους παράγοντες που καθιστούν το άτομο ευάλωτο στη χρήση ουσιών και σχετίζονται με την προσωπικότητα είναι η κακή ή μη ρεαλιστική εικόνα για τον εαυτό, η δυσκολία στην έκφραση και διαχείριση κυρίως δύσκολων συναισθημάτων, η έλλειψη δεξιοτήτων ζωής όπως η κριτική σκέψη, η υπευθυνότητα, η λήψη αποφάσεων, η διεκδίκηση, η αντίσταση στις πιέσεις, η έλλειψη αυτοελέγχου και αντοχής στη ματαίωση, η πρόωρη αντικοινωνικότητα, η υπερβολική παρορμητικότητα, η έλλειψη στόχων και νοήματος για τη ζωή, η αποξένωση και η έλλειψη δεσμών με οικογένεια, φίλους κτλ., τα προβλήματα ψυχικής υγείας και η θετική στάση απέναντι στις ουσίες.
Η οικογένεια, ως το πρώτο κοινωνικό περιβάλλον που καλείται να φροντίσει τις ανάγκες του ατόμου, παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της στάσης του παιδιού απέναντι στον εαυτό του και τη ζωή, αυξάνοντας ή μειώνοντας την πιθανότητα εμφάνισης επικίνδυνων συμπεριφορών όπως η χρήση ουσιών. Έτσι:
- η χρήση ουσιών και τα προβλήματα ψυχικής υγείας στην οικογένεια,
- η ανοχή ή η θετική στάση στη απέναντι στη χρήση,
- η σωματική, λεκτική, ψυχολογική βία και παραμέληση,
- η ελλιπής ή ασυνεπής γονική επίβλεψη,
- η υπερβολική συναισθηματική εμπλοκή των γονέων στη ζωή του παιδιού,
- η απουσία ζεστής συναισθηματικής σχέσης με τα παιδιά,
- το χαοτικό οικογενειακό περιβάλλον
αυξάνουν τις πιθανότητες να καταφύγουν τα νέα μέλη της οικογένειας στη χρήση ουσιών.
- Τα χαρακτηριστικά μιας ουσίας, δηλαδή η φαρμακολογική της δράση, η ταχύτητα και η διάρκεια δράσης και ο τρόπος χορήγησης καθιστούν μια ουσία περισσότερο ή λιγότερο ελκυστική στο άτομο.
- Βιολογικά χαρακτηριστικά του ατόμου. Το φύλο, το βάρος του σώματος, η ηλικία κ.α επηρεάζουν την επίδραση της ουσίας στον οργανισμό κάθε ατόμου, την αντίδραση και την αντοχή του οργανισμού σε μια ουσία.
- Η κληρονομικότητα. Τα ευρήματα εδώ είναι αντικρουόμενα. Υπάρχουν έρευνες που υποστηρίζουν τον παράγοντα κληρονομικότητα στην εμφάνιση εξάρτησης σε ένα άτομο, λαμβάνοντας υπόψη και το πως το περιβάλλον επηρεάζει την έκφραση και λειτουργία των γονιδίων. Η σχέση κληρονομικότητας και χρήσης ουσιών είναι δύσκολο να διαχωριστεί από το ρόλο που παίζει το περιβάλλον του ατόμου.
- Η διαθεσιμότητα μιας ουσίας. Η εύκολη πρόσβαση σε μια ουσία αυξάνει και τη χρήση της όπως συμβαίνει με τις νόμιμες ουσίες όπως ο καπνός και το αλκοόλ.
Καθένας από τους παραπάνω παράγοντες έχει διαφορετική βαρύτητα για το κάθε άτομο και κανένας από τους παραπάνω παράγοντες δεν επαρκεί μόνος του για να οδηγήσει σε χρήση και εξάρτηση.
Το σχολείο, το οποίο έρχεται να συμπληρώσει το έργο της οικογένειας στη διαπαιδαγώγηση του παιδιού, μπορεί να επηρεάσει τη σχέση του με τις ουσίες. Η φτωχή επίδοση, η απουσία συνθηκών μάθησης δεξιοτήτων και γνώσεων για τη ζωή, οι φτωχές σχέσεις με τους συμμαθητές και τους διδάσκοντες, η απουσία πολιτικής και κανόνων ή η ασυνεπής τήρησή τους αυξάνουν τις πιθανότητες παραβατικών συμπεριφορών και ενασχόλησης με τις ουσίες.
Η σημερινή κοινωνία δημιουργεί τις συνθήκες εκείνες που ευνοούν την εξάρτηση. Η αποκοπή από το φυσικό περιβάλλον, η αποξένωση, ο υπερκαταναλωτισμός προϊόντων και φαρμάκων που υπόσχονται να επιλύσουν όλα τα ατομικά και κοινωνικά αδιέξοδα, τα πρότυπα και οι επιρροές των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, η φτώχια και η ανεργία, το στρες και ο ανταγωνισμός που επιβάλλουν οι σύγχρονοι ρυθμοί ανάπτυξης, η κρίση σε παραδοσιακούς κοινωνικούς θεσμούς όπως η οικογένεια, το σχολείο και η θρησκεία, αποτελούν σημαντικές πλευρές της αιτιολογίας όχι μόνο της εξάρτησης αλλά όλων των ψυχικών προβλημάτων.
Καθένας από τους παραπάνω παράγοντες έχει διαφορετική βαρύτητα για το κάθε άτομο και κανένας από τους παραπάνω παράγοντες δεν επαρκεί μόνος του για να οδηγήσει σε χρήση και εξάρτηση.
